Nieufni, skłóceni, apatyczni

Polecam lekturę nowego „Czasu Kultury”. Nie ukrywam, że kupiłem go głównie żeby poczytać referaty z poświęconej historii sztuk medialnych konferencji „Refresh!”. W kontekście tematów poruszanych na tym blogu moją uwagę przykuły jednak poświęcone refleksji nad mentalnością polskiego społeczeństwa teksty z działu „Jak sąsiad z sąsiadem”. Zwłaszcza rozmowa z prof. Markiem Ziółkowskim, socjologiem i wicemarszałkiem Senatu.

Rozmowa krąży wokół tematu kryzysu więzi społecznych, słabości polskiego społeczeństwa, które wciąż niechętne jest inicjatywom oddolnym. Podobne diagnozy pojawiały się tu wcześniej (choćby w tym wpisie Alka), warto chyba jednak przytoczyć kilka cytatów:

Okazjonalnie pokazujemu, że jesteśmy razem, bądź z okazji wielkich świąt, bądź w obliczu zagrożenia czy wspólnego wroga. Działania takie często przyjmują formę protestów. Brakuje natomiast w Polsce wspólnego działania na dłuższą metę, załatwiania czegoś wspólnie, wspólnego realizowania pewnych odleglejszych celów. (…) w Polsce działa się wspólnie ze względów tożsamościowych, czasami, żeby dać wyraz symbolicznym wartościom, natomiast praktyczne oddolne działania społeczne szwankują.

Według Ziółkowskiego jeśli już organizujemy się, to w małych enklawach, najczęściej zawodowych, gdzie punktem odniesienia są negatywne emocje – protesty, strajki. Trzeba wspomnieć, że nie jest to zjawisko wyłącznie polskie – w tym samym numerze Michał Korczyński w tekście „Zapasy zamiast kręgli” pisząc o polskich mediach prezentuje koncepcje Deborah Tannen, która opisuje współczesne społeczeństwa w kategoriach „kultury kłótni”. Według Tannen wymiana ciosów, a nie informacji, zaczyna w naszej cywilizacji dominować. Polacy jednak i tutaj okazują się być narodem apatycznym – Ziółkowski podsuwa tu przykład wojny w Iraku, której przeciwnych jest ok. 80% obywateli Polski. I co z tego wynika? Nic. Jeśli podejmowane są protesty, to najczęściej mają charakter symboliczny – podpisywania się pod listami, czyli manifestacji własnych poglądów, ale i równoczesnej zgody na obecny stan rzeczy i niechęci do podejmowania bardziej ofensywnych działań. Wszelkie akcje podejmowane są na zasadzie zrywów, bo „wypada coś zrobić” – a i tak to „wypada” z reguły dotyczy nakazów religijnych lub enklaw miejskiej elity. Co ciekawe, Ziółkowski bardzo pozytywnie postrzega telefony komórkowe i internet, w których widzi narzędzie mogące wspierać budowę obywatelskich wspólnot. Tylko czy wytrzymają one konfrontację z polską mentalnością? Pozostaje wierzyć, że tak jak zmieniają się technologie komunikowania, zmieni się i ona. Ziółkowski podpowiada, że kiedy warunki ekonomiczne przestaną wymuszać na nas egoizm, może być lepiej. Chyba, że wtedy rzucimy się w wir zindywidualizowanej konsumpcji…