Kultura? Hmmm, a co to właściwie znaczy?

Do postawienia tego pozornie tylko głupiego pytania skłoniła mnie lektura dzisiejszej „Gazety”. A konkretniej: prezentujący wyniki badań na temat częstotliwości wizyt naszych rodaków w teatrze, kinie itp, tekst (Nie)kulturalna Polska oraz komentarz autorstwa Mateusza Halawy.

Artykułu z wynikami badań nie będę cytować, bo wszyscy znamy receptę na podobne teksty: garść danych statystycznych z których wynika, że do teatru większość Polaków zagląda przeważnie z wycieczką szkolną, obowiązkowo okraszonych wypowiedzią rozżalonego eksperta, pomstującego na gust rodaków. Powołuję się jednak na ten tekst, bo pokazuje on, jak w polskich mediach silne jest przekonanie, że kultura to wytyczony przez ekspertów obszar, do którego zwykli zjadacze chleba powinni aspirować. I na poziomie deklaracji z reguły aspirują: badania pokazują, że człowiek kulturalny to dla Polaków osoba chodząca do opery i słuchająca muzyki poważnej. O kulturze myślimy więc nie jako o części naszego codziennego doświadczenia, wspólnej przestrzeni, w której za pośrednictwem symboli komunikujemy się ze sobą. Raczej jak o czymś, co należy do „nich”, choć dobrze jest udawać, że „oni” to także „my”. Kłóci się to z moją wizją kultury – nie tylko 2.0 czy dowolnej „kultury n+1”.

O wykluczającej koncepcji kultury przyjmowanej w takich badaniach pisze Mateusz:

Przede wszystkim wyniki badań mówią o uczestnictwie w kulturze wysokiej, a nie o kulturze w ogóle. Sposoby, w jakie ludzie posługują się symbolami, są różne i trzeba do nich włączyć również pisanie blogów, chodzenie na koncerty Dody czy tworzenie ulicznego graffiti – a więc kulturę popularną. Inna sprawa, to ocena estetyczna tych działań. Z całą pewnością nie można powiedzieć, że jeżeli ktoś nie był w filharmonii, to nie uczestniczy w kulturze. W kulturze uczestniczymy wszyscy, tylko na różne sposoby.

Oczywiście nie chodzi o popadanie w populizm, negowanie wartości kultury wysokiej i uznanie, że można ją sobie zupełnie darować. Mam jednak świadomość, że kultura wysoka jest ceniona także ze względu na swoją elitarność. To trochę tak, jak z jedzeniem: w Polsce bycie miłośnikiem sushi jest lepszym guście, niż żywienie się pizzą, bo jest po prostu bardziej eksluzywne. Pojedźcie do Azji i nagle okaże się, że to kuchnia włoska jest szczytem wyrafinowania…

Oczywiście temat jest drażliwy i łatwo przy tej okazji stawiać niełatwe pytania. Czy jeśli nie chadzam do opery, to jestem człowiekiem niekulturalnym? Albo odwrotnie – czy znajomość przygód porucznika Borewicza albo wszystkich serii Simpsonów i umiejętność odbycia dyskusji o tym, który sezon był lepszy, a który słabszy wystarcza, by uznać, że ktoś zna się na kulturze? Jednego jednak będę się trzymał: kultura powinna być czymś, co łączy, a nie dzieli. Wartością jest dla mnie samo angażowanie się w nią – najlepiej nie tylko na poziomie odbioru, ale i tworzenia. Jeśli kiedyś moje dziecko uzna, że zamiast iść do filharmonii woli nakręcić ze znajomymi błahy film do umieszczenia w YouTube, nie będę dramatyzować. Nawet jeśli z tego względu statystycy dopiszą nas do listy niekulturalnych rodaków.