Nasza klasa, internet odklejony

W „Wysokich obcasach” ukazał się wywiad z prof. Hanną Świdą-Ziembą, socjolożką, zatytułowany „286 przyjaciół”, a dotyczący Naszej Klasy. Zaczyna się tak:

„Co pani profesor myśli o Naszej- -klasie?

A co to dokładnie jest?”

Marta Klimowicz dała długi wyraz złości, że (po raz kolejny) o internecie opowiada ktoś, kto niewiele o nim wie. Nie dziwię jej się, jednak trochę inaczej odebrałem ten tekst. Wychodzę przy tym nadal z założenia, że mało kto potrafi w Polsce powiedzieć coś rozsądnego (i prawdziwego) np. o serwisach społecznościowych (teza da się uogólnić). A jeśli nawet potrafi, to nie jest widoczny / słyszalny w przestrzeni publicznej (efekt jest ten sam).

Może należy więc pogodzić się z powyższym i przyjąć do wiadomości, że publiczny ogląd i rozumienie np. Naszej Klasy jest nieco odklejone od rzeczywistości. Innymi słowy, że te publiczne wypowiedzi wypełniają lukę, mają większą fitness (jeśli traktować je jako memy), która pozwala im konkurować z innymi wypowiedziami lub samymi faktami, i tym samym stają się rzeczywistością? Taki właściwie konstruktywistyczny truizm.

Może to brzmieć jak straszny relatywizm, ale czy pozostaje nam coś innego? Mateusz Halawa jakiś czas temu próbował sprowadzić na ziemię nasze rozumienie Naszej Klasy, argumentując, że jest to ostoja „banalnej codzienności”. Z jednej strony jego tekst jest potrzebną przeciwwagą dla różnych alarmistycznych doniesień medialnych. Z drugiej strony nie mam pewności, czy to nie jest kolejny konstrukt – może bliższy „prawdy” niż opinie prof. Świdy-Ziemby, ale kto wie? Bo gdy Mateusz pisze:

A co wynika z siedzenia w Naszej-klasie? Nic.

to nie wiem, czy ma na myśli własne doświadczenie, czy spytał garść znajomych, czy też od jakiegoś czasu przepytuje użytkowników serwisu. Jednego jestem pewny – że jest to ciekawa, efektowna historia, która może zainteresować. Może w tych kategoriach trzeba myśleć o opisach internetu.

Można ten brak wiedzy oczywiście tłumaczyć brakiem odpowiednich badań naukowych, itd. Sęk w tym, że ten stan rzeczy raczej się nie zmieni. Więc może pora przyjąć, że różne „większe” sieciowe byty – Nasza Klasa, ale też np. blogosfera są w praktyce z gruntu nieopisywalne? Że trzeba zatrzymać się na poziomie jednostkowych doświadczeń, które jednak są zbyt liczne i zróżnicowane, by dało się rzetelnie uchwycić trendy? Albo też można te trendy konstruować w miarę dowolnie.

Tak właściwie nie ma się czemu dziwić, skoro w socjologii pojawiają się głosy, że trudno dziś już mówić o społeczeństwie jako czymś dającym się przez socjologów uchwycić – John Urry proponuje „Sociology beyond societies”. Więc dlaczego miałoby się dać opisać Naszą klasę, która pod względem liczby mieszkańców przegoniła już Słowację? Zastanawiam się, czy w przypadku zjawisk sieciowych nie szwankuje nam intuicyjne rozumienie ich skali i wydaje nam się, że serwis internetowy to coś całkiem małego, a więc całkiem prawdopodobnie prostego i jednolitego w swojej naturze? Można powiedzieć, że samo społeczeństwo też jest wirtualne, a więc nieuchwytne zmysłami – ale jednak mamy pewne intuicje, związane np. z przemieszczaniem się po jego terytorium lub z doświadczeniem tłumu ludzi.

Trudności z postrzeganiem / odczuwaniem mediów elektronicznych i jego wpływu pięknie pokazuje Dan Hill w swoim opisie wielkomiejskiej ulicy. Zaczyna się tak:

„Widzimy kilka budynków, kilkanaście samochodów i sporo ludzi, a chodniki pełne są mebli ulicznych. […] Pytanie, czego nie jesteśmy w stanie dojrzeć?”

Dalej następuje długi i całkiem poetycki opis istnej dżungli sygnałów elektronicznych i biegnących z ich pomocą komunikacji, która wypełnia miejską przestrzeń. To warstwa, której nie chwytamy zmysłami, i której nie rozumieją zdaniem Hilla urbaniści. To oczywiście także warstwa, której opis wymyka się socjologom.

Więc może należy oddać pole? Już o tym kiedyś wspominałem, jestem przekonany, że najwięcej o Naszej klasie wie któryś z jej administratorów – zapewne nie ten od spraw technicznych, tylko ten zajmujący się obsługą społeczności użytkowników. Tylko że ten administrator nie ma jakiejkolwiek potrzeby upubliczniania swojej wiedzy, którą traktuje jak know-how o wartości rynkowej. Ulubione narzędzie badaczy – ankieta – chyba na niewiele się zda. Liczbę znajomych jeszcze da się zapamiętać („286”), ale częstość kontaktów, czas spędzony w towarzystwie serwisu? Odpowiedzi na takie pytania to również historie odklejające się od rzeczywistości. Do tego najnowsze metody badawcze takie jak analiza sieciowa, dające nadzieję na ogarnięcie wielkich populacji i ilości danych, wymagają od badacza dotarcia do logów, a więc uzyskania oglądu rzeczywistości z perspektywy administratora.

Na koniec, jeszcze jedna sprawa – prof. Świda Ziemba stosuje w wywiadzie „klasyczny” podział na to, co realne i co wirtualne:

„Istniejemy nie w realu, nasze prawdziwe istnienie jest w mediach elektronicznych, w tym w internecie, gdzie jesteśmy powszechnie dostępni.”

Podział ten wydaje mi się całkiem błędny. Ale ponieważ motywem przewodnim tego wpisu jest relatywność wszelkich opisów rzeczywistości, tak naprawdę interesujące jest co innego, niż jego nieprawdziwość. Jest to moim zdaniem podział zrozumiały jedynie dla starszego pokolenia, które doświadczyło dwóch światów: z internetem i bez. Wtedy świat minus internet można nazwać „realem”. Co oczywiście będzie kompletnie niezrozumiałe dla osób, dla których zawsze istniał internet.