Szafiarki i gmatwanina praw autorskich

Szafiarki to amatorskie projektantki mody, które na swoich stronach (zazwyczaj blogach) umieszczają zdjęcia siebie samych, prezentujących kreacje. Kiedyś powiedzielibyśmy zapewne strojnisie – teraz jest to kolejny przejaw siły oddolnego kreowania mody i naturalne następstwo blogów prezentujących „street fashion”, czyli zdjęcia innych osób, prezentujących swoje kreacje.

Prawa autorskie w modzie to duży temat, w największym skrócie jedni utyskują na podróbki i rządają wprowadzenia ochrony prawnoautorskiej do świata mody – a inni dowodzą, że trendy w modzie to nic innego jak kopiowanie cudzych pomysłów.

Wspominam o tym, bo na blogu Lookbook, prowadzonym przez Harel – jedną z czołowych (podobno) szafiarek polskich – znalazłem dość szokujący przykład oddolnego egzekwowania praw autorskich.

Mam nadzieję, że poniższa analiza nie sprawia wrażenia, jakbym się nad autorką bloga pastwił – nie widzę innego problemu wskazania na problem, niż na konkretnym przykładzie. Liczę, że albo dojdzie do rzeczowej dyskusji nad przydatnością / sensownością ścisłej kontroli nad treścią – albo jedna z czołowych szafiarek da się namówić na otwartość, powodując efekt lawinowy? Bo pomijając kwestię praw autorskich szafiarstwo pięknie wpisuje się w ideę Kultury 2.0, z jego naciskiem na oddolną twórczość i społecznościowy charakter.

W każdym razie na Lookbooku notka o konsekwencjach naruszenia jej praw do zdjęcia wypełnia podtytuł bloga – gdzie należałoby się raczej spodziewać jakiegoś kreatywnego, sprytnego leadu. Mamy tymczasem:

Kopiowanie zdjęć zabronione. Wszelkie rozporządzanie oraz ich wykorzystywanie w całości lub części, kopiowanie, przetwarzanie oraz udostepnianie innym osobom bez mojej zgody, może skutkować wystąpieniem z roszczeniami o odszkodowanie wg ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dn: 04 lutego 1994 r. Dz.U.Nr.24, Poz.83, Dz.U.Nr.44. Poz. 170 z późniejszymi zmianami.

Pod zdjęciem, jeszcze przed listą ubranych ciuchów: „fot. Harel, wszelkie prawa zastrzeżone”. I jeszcze na marginesie, dla przypomnienia: „Kopiowanie zdjęc i tekstów zabronione!”

Podczas robienia zrzutu ekranu – przy otwieraniu menu kontekstowego – wyskoczył jeszcze jeden smaczek, który oczywiście, jak każdy DRM, dał się szybko obejść:

Z jednej strony trochę rozumiem Harel – zapewne jej zdjęcia były już wielokrotnie kopiowane w sieci przez mniej utalentowane szafiarki. Istnieje też pewnie zagrożenie, że jej oddolna, niezależna produkcja zostanie wykorzystana przez jakąś dużą firmę nie przejmującą się do końca prawami autorskimi.

Jednak przeraża mnie fakt, że amatorzy tak łatwo przejmują model „kultury kontroli”, dotychczas zarezerwowaną dla wielkich, korporacyjnych posiadaczy praw autorskich. Harel jest nie tylko oddolną szafiarką, ale całkiem utalentowanym ekspertem od egzekwowania IP! I nie razi jej, że estetycznym zdjęciom towarzyszą suche prawne sformułowania, porównywalne z burą garsonką sprzed 30 lat.

Na marginesie, formułując dramatyczne w tonie ostrzeżenia Harel popełnia ten sam błąd co wydawcy płyt DVD, doprowadzeni do porządku przez UOKIK: zapomina o dozwolonym użytku i sugeruje, że cokolwiek zrobię z jej zdjęciem, mogę spodziewać się roszczeń z tytułu „ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dn: 04 lutego 1994 r. Dz.U.Nr.24, Poz.83, Dz.U.Nr.44. Poz. 170 z późniejszymi zmianami”. Tym samym oznajmiam, że zdjęcie widoczne na powyższym zrzucie ekranu jest umieszczone na prawach cytatu. I jednocześnie czekam na wystąpienie przez Harel z roszczeniami o odszkodowanie.

Wolałbym (oczywiście), by Harel zarządzała swoimi zdjęciami w sposób bardziej otwarty – trzeźwo analizując sytuację, w której: a) do kopiowania będzie dochodzić; b) lepiej być miłym niż groźnym; c) odpowiednio oznakowane i zlinkowane kopie służą za darmową reklamę promującą markę „Harel”. (Służę jakby co pomocą).

Może jednak nie ma się co dziwić Harel – biorąc pod uwagę niedawny wpis Vagli o prelekcjach dla licealistów nt. własności intelektualnej prowadzonych przez dziwną koalicję policji, Koalicji Antypirackiej, Allegro i fundacji Kidprotect. Bo jeśli w szkołach pojawiają się naraz prawnicy, artyści i policjanci, żeby wygłosić wykład nt. praw autorskich, internetu i kopiowania, w którym wszystko jest na „nie” – to skąd amatorzy tacy jak Harel, którzy nagle muszą myśleć o swojej twórczości jako własności intelektualnej, mają brać pozytywne wzorce?

Co gorsza, takie prelekcje mają moim zdaniem odwrotny efekt od zamierzonego.Wyobrażam sobie atmosferę na prelekcji, dla której odwołano lekcje i sproszono wszystkich do sali gimnastycznej, itd. Pouczający jest tu wpis uczestnika takiej prelekcji, który z kolegami wypunktował pod koniec błędy popełnione przez prelegenta:

Sprostowań wymagały tematy: ?wirusy w mp3?, ?namierzaniu nielegalnych odbiorców telewizji satelitarnych?, ?wykrywaniu rootkitów i w ogóle wirusów?, ?mistyczny folder, nazwijmy go umownie ?share? ?. Lecz wykładowca skończył próby odpowiedzi na tę partię trudnych uwag, stwierdzając że się na tym nie zna i tylko opowiada co usłyszał i co mu pokazywano. Trzeba dodać że stwierdził tak po tym jak Szym?s wyznał mu że od 6 lat programuje i że ciemnoty sobie wciskać nie da?

Na koniec, jeszcze jeden prawnoautorski smaczek – zlinkowany na samym początku artykuł z gazety.pl jest okraszony zdjęciami z Flickra, z których conajmniej jedno (sprawdziłem) jest na licencji CC BY, naruszonej tym samym przez portal.

Drodzy redaktorzy! Respektujcie proszę zapisy licencyjne – w tym wypadku autorka zdjęcia poszła Wam na rękę, zgadzając się na komercyjne jego wykorzystanie. W zamian oczekuje jedynie podanie jej imienia (to zrobiliście) linku do oryginału oraz nazwy licencji. Inaczej przyjdzie nam uznać słuszność działań Harel – skoro wielki portal nie umie uszanować postanowień wolnych licencji, to może pozostaje tylko surowe egzekwowanie swoich praw? (Patrz errata)