Zrobotnicy (inaczej mówiąc, Tworzyciele)

Czytam właśnie „Makers”, nową powieść Cory’ego Doctorowa, publikowaną za darmo, w odcinkach, przez wydawcę (Tor) na swoim portalu.

(Na marginesie, czego też ten Doctorow nie wymyśli, jeśli chodzi o innowacyjne modele dystrybucji! – rozdawał już książki za darmo w sieci w chwili publikacji, teraz robi to jeszcze przed publikacją. Żeby było ciekawiej, każdy fragment jest opatrzony ilustracją – i gdzieś w okolicach odcinka ósmego okazało się, że ilustracje są elementami sprytnej układanki, udostępnionej przez wydawnictwo czytelnikom do zabawy.)

Książka nazywa się makers, a Doctorow, podobnie jak William Gibson czy Warren Ellis napisał SF, które dzieje się w przyszłości dziwnie bliskiej. Mam wrażenie, że ta metoda pisania polega na wynajdywaniu co dziwniejszych zjawisk i przesuwaniu ich z marginesu do mainstreamu fikcyjnego świata. Powstaje fikcja, która ma się do „tu i teraz” niczym język czeski do polskiego.

Po pierwszych rozdziałach wydaje mi się, że jest to książka świetna – a przede wszystkim dotycząca ważnego niszowego zjawiska, jakim jest ruch tytułowych „makersów”.

(Tu, jak co pewien czas, mam kłopot z tłumaczeniem – zrobotnicy? a może robotniacy? robacy? zroboty?).

Próbowałem znaleźć odpowiednią definicję – najlepsza, jaką znalazłem, to podtytuł książki wydanej przez twórców pisma „MAKE”:

„All Kinds of People Making Amazing Things in Backyards, Garages, and Basements”

Chodzi o ludzi, którzy robią rzeczy – złote rączki, majsterklepki, rzemieślników, ale w wydaniu cyfrowym. Patrząc na sprawę z nieco innej strony, chodzi o przejście od XX-wiecznej fabryki „z powrotem” do manufaktury, ale XXI-wiecznej (trochę analogicznie do przejścia do powtórnej oralności). Doctorow opiera się na założeniu, że dystrybucja sieciowa, w połączeniu z nowymi metodami szybkiego projektowania i spersonalizowanej produkcji umożliwiają tworzenie w mikro-skali produktów znanych dotychczas jedynie z taśmowej makro-produkcji (o „domowych fabrykach” i Neilu Gershenfeldzie, który promuje ten koncept, pisał już jakiś czas temu Edwin Bendyk).

Do tego Doctorow dorzuca szereg pomysłów z niedalekiej przyszłości, a zarazem jak najbardziej na czasie: społeczeństwo amerykańskie po wyraźnym kryzysie finansowym, „New Work” jako nowa wersja „New Deal” (czyli coś, co Obama mógłby wymyśleć), połączone firmy Kodak i Duracell, które z masowej produkcji przerzuciły się na wsparcie sieci manufaktur (czyli to, co już robią portale społecznościowe z treściami niematerialnymi, a Etsy z rękodziełem). I tak dalej.

Jest to przy tym wizja niezmiernie pozytywna – zrobotnicy jako lekarstwo na bolączki dzisiejszych czasów (wystarczy wspomnieć, że szybko zidentyfikowaną grupą docelową dla chałupniczej produkcji okazują się biedni i bezdomni). Oczywiście to dopiero 1/10 powieści i jeszcze dużo może się wydarzyć.

Idea „zrobotników” jako klasy społecznej, modelu produkcji ale też stylu życia wydaje mi się przekonująca i ważna. Mam wrażenie, że „maker” niedługo zastąpi hakera, jako archetyp dla cyfrowego pokolenia. Haker to dobrze znany etnografom bricoleur, opisany przez Levi-Straussa (cytat za Derridą, znaleziony w sieci):

„Bricoleur zdaniem Lévi-Straussa to ktoś, kto korzysta ze ?środków znajdujących się pod ręką?, tzn. tych, które znajduje w pobliżu do dyspozycji, które tam już są, które nie były specjalnie wymyślone ze względu na operację, do której mają zostać użyte i do której stara się je przystosować na drodze prób i błędów, nie wahając się ich zmienić, kiedy tylko okazuje się to konieczne, czy też spróbować kilka naraz, nawet jeśli ich forma i pochodzenie są heterogeniczne, itd.”

Maker to haker działający w sytuacji, w której dostępne pod ręką jest właściwie wszystko – nie trzeba już kombinować i sklecać mozolnie elementów, można po prostu tworzyć. W felietonie dla Locus Magazine Doctorow stwierdził niedawno, że dzisiaj posiadanie świadomości, że coś można zrobić niemalże oznacza, że potrafimy to coś zrobić. „Fakty są tanie” i dają się zguglować, pisze Doctorow – dlatego podstawowym zadaniem zrobotników jest wymyślanie nowych pomysłów – nabywanie świadomości, że coś można zrobić.

Ale idea „makerów” ma też wymiar materialny – przekłada etos i metody pracy hakera z kodu na fizyczne przedmioty. Z tej perspektywy zrobota będzie coraz częściej odskocznią dla osób zbyt wiele obcujących z komputerami, kodem i tekstem – które w wolnym czasie będą robić na drutach lub hodować pomidory.

Jeśli macie wątpliwości co do siły idei zroboty, poniższe hasło, wymyślone przez Matta Jonesa, rozeszło się po Sieci niczym świeże bułeczki.