Chamstwo, postkolonializm i społeczeństwo nieobywatelskie

Dużo ostatnio o „chamstwie w sieci” – relację z tej dyskusji znajdziecie m.in. u Marty Klimowicz. Zastanawiam się jednak, czy w ogólnosieciowym poklepywaniu się po ramieniu, które można streścić w słowach „problem jest marginalny, tyle że stare media nie rozumieją natury internetu”, coś nam nie umyka.

Zacznę od tego, że oczywiście zgadzam się, że całe zamieszanie wokół „chamstwa w sieci”, jest:
a) przesadzone – chamskie wpisy w onetowych komentarzach to margines, a może i specyficzny folklor sieci;
b) nie fair ze strony „starych mediów” – bo one, pomimo innej architektury (profesjonalne filtrowanie), też ociekają chamstwem i grają na negatywnych emocjach;
c) bezcelowe – bo pomimo głosów oburzenia nic się z tym nie uda zrobić, a radykalna cenzura nawet gdyby była technicznie możliwa, przyniosłaby więcej szkód, niż korzyści.

Więc o co mi chodzi? O jeszcze jeden wątek w tej dyskusji – Polska vs Świat. Że tam grzecznie, a u nas chamsko. Tutaj chyba jestem skłonny zgodzić się z Jackiem Żakowskim, który wywołał całe zamieszanie. Wiem, że stąpam po grząskim gruncie. Poziom chamstwa wypowiedzi internautów trudno zmierzyć, bo niby jak? I jak uwzględnić wpływ takich czynników jak skuteczność filtra czy sprawność moderatorów? Albo jak porównywać przywoływany Onet z serwisem BBC, kiedy w tym drugim nie można komentować newsów? Pomimo tego w moim subiektywnym odczuciu kultura dyskusji na dużych, otwartych polskich forach (tam, gdzie ludzie nie wchodzą ze sobą w żadne relacje, czy to znajomość, czy jakieś formy wymiany) jest niższa, niż na zachodnich. Może to, jak to widzę, jest przejawem polskich kompleksów. A może to jednak coś innego?

Od dłuższego czasu zastanawiam się nad tym, dlaczego w Polsce, dużym kraju, którego większość mieszkańców korzysta z sieci, brak nam spektakularnych przykładów na wykorzystanie, nazwijmy to „obywatelskiego” potencjału internetu. Tak, wiem, są pojedyncze akcje (z reguły – co znaczące – skierowane przeciwko komuś, np. bankom), ale to chyba wciąż niewiele. Być może problem tkwi w tym, że wciąż próbujemy przykładać miarę społeczeństwa obywatelskiego do naszych realiów – niskiego zaufania społecznego, braku poszanowania innych i ich własności. Do społeczeństwa nieobywatelskiego. Takiego, w którym zamiast oddolnej aktywności i twórczości w sieci dominuje piractwo, a jeśli udaje się przeprowadzić jakieś wspólne działanie, to nie z myślą o abstrakcyjnym „dobru wspólnym”, ale doraźnej korzyści. Gdzie inni są raczej zasobem do szabrowania, niż podmiotami, z którymi można pomnożyć swoje zasoby. Jesteśmy w istocie społeczeństwem postkolonialnym (zabory, zależność od ZSRR), chętnie użalającym się nad własnym losem i szukającym jego przyczyn po stronie innych (jedni u moherowych beretów, inni u Żydów). Nie tworzymy innowacji, tylko kopiujemy zagraniczne pomysły (tu rolę „kolonizatora zastępczego” pełnią USA). Może więc pora odromantycznić dyskurs na temat sieci i przyznać, że przynajmniej w równie dużym stopniu co wymianie poglądów i wspólnemu tworzeniu, służy pluciu na innych? Bo sieć nie tylko łączy, ale też szatkuje społeczeństwo, dostarczając nowych narzędzi nie tylko dla wspólnych, ale i dyktowanych własnym interesem działań. Tę drugą „nóżkę”, która zawsze dominuje, chyba w Polsce mamy „bardziej”.

Dlatego sieć to świetne narzędzie do poprawienia sobie samopoczucia przez krytykowanie innych. Niby oczywiste, ale w tym kontekście dyskusja o „chamstwie w sieci” przechodzi na trochę inny poziom – pretensji do Polaków, że są Polakami. Oczywiście to wszystko ma umiarkowany związek z siecią. Po prostu w mniej zinstytucjonalizowanym, bardziej społecznym i oddolnym od innych mediów internecie, wzmiankowane zjawiska widać lepiej, niż gdzie indziej. Wiem też, że dokonałem tu kilku uproszczeń – amerykańskie dzieciaki też przeważnie nie spędzają całych dni na tworzeniu remiksów (takie myślenie też wpisuje się w teorię postkolonialną). Chodzi mi o to, że być może trzeba zastanowić się nad zmianą wskaźników opisu społecznej aktywności w Polsce, włączając też te mniej sympatyczne, rozmaite „załatwiania”, czegoś, ale i kogoś. Bez tego utkniemy na poziomie narzekania, że sfera publiczna nie działa tak, jak wyobrażał to sobie Habermas. Chyba, że wyraźnie zaznaczymy, że rozmawiamy o potencjale internetu, a nie jego codzienności. Ale to zupełnie inna sprawa.