Dlaczego upadają małe księgarnie?

Krytyka Polityczna opublikowała ciekawy wywiad Agnieszki Diduszko-Zyglewskiej z Rafałem Czernigą, prowadzącym księgarnię w Kamiennej Górze („która może niedługo zostać jedyną na obszarze trzech powiatów”).

Wywiad w ogóle warto przeczytać, bo Czerniga rozsądnie opowiada o przemianach czytelnictwa i kłopotach z jego brakiem. Ale mnie tekst zainteresował w kontekście debat o otwartych e-podręcznikach – w których wydawcy regularnie podnoszą argument, że darmowe, publicznie dostępne e-podręczniki oznaczają śmierć dla małych księgarni – bo te żyją ze sprzedaży podręczników.

Czerniga widzi sprawę inaczej: zgadza się, żę to od sprzedaży podręczników w dużej mierze opiera się stabilność działania małych księgarń. Ale jego zdaniem już dziś ta sprzedaż nie ma miejsca, z racji praktyk komercyjnych wydawców podręczników – którzy sprzedają je bezpośrednio do szkół (w pewnych wypadkach stosując do tego nielegalne praktyki związane z podpisywaniem umów z nauczycielami). Czerniga w detalach opisuje patologie obecnego rynku podręczników, na przykład:

„Najświeższy przykład to niemiecki do szkół średnich. Od lutego uczniowie zaczęli pytać się o kolejną część podręcznika. Księgarnia zamówiła książki. W marcu ukazała się książka z nową okładką. Treść bez zmian, ale inna okładka i zamiana kolejności dwóch stron. Nauczycielka powiedziała, że ma być właśnie ta nowa wersja i żadna inna. Uczniowie, którzy już kupili, chcą wymienić swoje książki na nowe, a my nawet tego, co już mamy, nie mamy komu oddać. ”

Co także ciekawe, nigdzie nie pojawia się wątek książek ściąganych w Sieci jako zagrożenia dla księgarni (co przyznam mnie zaskakuje, ale zakładam, że gdyby faktycznie był to problem dla Czernigi, to by od razu o tym wspomniał).

I wreszcie bardzo ciekawy jest wątek misji publicznej (a raczej jej braku dzisiaj) związanej z prozaiczną kwestią zakupywania książek przez instytucje publiczne od małych księgarni. Czerniga prezentuje to jako rodzaj partnerstwa publiczno-prywatnego, które wspierałoby istnienie księgarni (podmiotów komercyjnych, ale pełniących ważne funkcje społeczne – Czerniga rozróżnia je od „sklepów z książkami).

To oczywiście punkt widzenia jednego księgarza – świetnie by było, gdyby idąc tym tropem Instytut Książki, albo Instytut Badań Edukacyjnych, albo oba Instytuty razem zleciły odpowiednią, reprezentatywną analizę i raport. Mogłoby to mieć przydatną funkcję odczarowania otwartych zasobów ( a być może również nieautoryzowanej wymiany treściami w Sieci) jako głównego winnego zapaści rynkowego obiegu książek.